Anton Denikin

---

Życiorys

Anton Denikin, wybitny rosyjski generał, był synem Iwana Jefimowicza Denikina, służącego jako chłop pańszczyźniany. Iwan urodził się w 1807 roku, a w 1834 roku został włączony do armii. Jego wojskowa kariera obejmowała między innymi walki na Węgrzech w 1849 roku oraz działania podczas wojny krymskiej. Następnie, w latach 1863–1864, pełnił służbę w Warszawie, gdzie uczestniczył w tłumieniu powstania styczniowego. W 1869 roku przeszedł na emeryturę jako major, osiedlając się w Królestwie Polskim.

W roku 1871 ożenił się z Elżbietą Wrzesińską, Polką pracującą jako szwaczka, która pochodziła z katolickiej rodziny zubożałych właścicieli ziemskich. Nawet po ślubie nie przeszła na prawosławie, a w domu używano języka polskiego. Nigdy nie nauczyła się płynnie mówić po rosyjsku. Anton, ochrzczony w obrządku prawosławnym, potrafił czytać i pisać już w czterech latach. Jego komunikacja z matką odbywała się w języku polskim, mimo że miał pewne trudności z ortografią.

Rodzina żyła skromnie, opierając swoje utrzymanie na emeryturze ojca, wynoszącej zaledwie 36 rubli miesięcznie. Po śmierci rodzica, młody Denikin rozpoczął udzielanie korepetycji, co stało się jego źródłem dochodu. W 1890 roku, jako ochotnik, wstąpił do 1 Pułku Strzelców. Po trzech miesiącach w Płocku, został przyjęty do szkoły wojskowej piechoty w Kijowie, którą ukończył w 1892 roku ze stopniem podporucznika. Choć rozpoczął studia w Mikołajewskiej Akademii Sztabu Generalnego w 1895 roku, nie ukończył ich.

Denikin zademonstrował swoje umiejętności dowódcze podczas wojny rosyjsko-japońskiej, co zaowocowało awansem do stopnia pułkownika. W 1910 roku objął dowództwo 17 Archangielskiego Pułku Piechoty w Żytomierzu, a w przededniu I wojny światowej awansowano go na generała majora. Został oddelegowany do 8 Armii, pod dowództwem gen. Aleksieja Brusiłowa.

Po wybuchu I wojny światowej, 3 września 1914 roku, Denikin przejął dowództwo nad 4 Brygadą Strzelców, znaną także jako „Żelazna brygada”. Jego oddziały zdobyły miasto Medzilaborce oraz wzięły do niewoli około 3700 ludzi. W lutym 1915 roku 4 Brygada Strzelców wspierała oddziały gen. Aleksieja Kaledina, co pomogło w wyparciu Austriaków z okolicy. Po licznych bataliach odniósł poważne rany, a 24 maja 1916 roku awansował na generała lejtnanta.

Jako dowódca dywizji, Denikin uczestniczył w ofensywie Brusiłowa, odbijając Łuck z rąk austro-węgierskich. 9 września 1916 roku objął dowództwo nad 8 Korpusem Armijnym, który włączono do Frontu Rumuńskiego. Na tym froncie zastała go rewolucja lutowa, a Denikin zyskał reputację zwolennika reform demokratycznych.

W marcu 1917 roku został powołany do Piotrogrodu, gdzie zaproponowano mu stanowisko szefa sztabu głównodowodzącego armii rosyjskiej. Po pewnym czasie na tym stanowisku odmówił współpracy z nowym dowódcą, gen. Brusiłowem. 13 czerwca 1917 roku awansowano go na dowódcę Frontu Zachodniego, gdzie brał udział w kluczowych operacjach przeciwko armiom państw centralnych. Latem 1917 roku objął dowództwo Frontu Południowo-Zachodniego, wyrażając poparcie dla działań przeciw premierowi Aleksandrowi Kiereńskiemu.

Po przewrocie bolszewickim, Denikin został uwięziony, lecz szybko uwolniony przez żołnierzy I Korpusu Polskiego. Następnie przeniósł się do Nowoczerkaska, gdzie rozpoczął formowanie Armii Ochotniczej. W styczniu 1918 roku wziął udział w walkach przeciw bolszewikom, zyskując reputację sprawnego dowódcy. 12 lutego 1918 roku został dowódcą 1 Dywizji Piechoty Armii Ochotniczej.

Później objął dowództwo nad Armią Ochotniczą po nieudanym szturmie na Jekaterynodar, umawiając się na dalsze działania przeciw bolszewikom. Jego armia, uzupełniona kozakami kubańskimi, odniosła sukcesy w działaniach ofensywnych, zajmując kluczowe tereny. Po śmierci gen. Michaiła Aleksiejewa, wszystkie władze wojskowe znalazły się w jego rękach. Armia pod jego dowództwem pokonała wojska Północnokaukaskiej Republiki Radzieckiej.

W styczniu 1919 roku stanął na czele Sił Zbrojnych Południa Rosji. Dowództwo przeniósł do Taganrogu, a jego armia zyskała wsparcie od Ententy. Rozpoczął operację mającą na celu zdobycie Donbasu, co przyniosło początkowe sukcesy. Jednakże w miarę postępu kampanii, natarcie Denikina napotkało na coraz większe trudności.

W czerwcu 1919 roku uznał władzę admirała Aleksandra Kołczaka, a w sierpniu rozpoczął ofensywę w kierunku Moskwy. Jego działania na Ukrainie przyniosły mu zdobycie kluczowych miast, jednak napotkał opór armii ukraińskiej. Po zajęciu Kijowa miał trudności z dalszym zdobywaniem terytoriów, a ofensywa w stronę Moskwy zakończyła się niepowodzeniem z powodu kontrofensywy Armii Czerwonej.

Na terenach pod kontrolą Denikina, miały miejsce liczne wydarzenia terrorystyczne, w tym masowe egzekucje. On sam nie popierał tych działań, jednak obraz armii białej pozostawał kontrowersyjny. W marcu 1920 roku, utworzył Rząd Południoworosyjski, lecz pod ciągłym naporem klęsk wojskowych, musiał go zlikwidować.

Po wojnie Denikin osiedlił się w Wielkiej Brytanii, a później przeniósł się do Belgii, gdzie postanowił zakończyć działalność polityczną i zająć się pisarstwem. W 1926 roku osiądzie w Paryżu, biorąc udział w odczytach na temat historii Rosji. Pozostał autorytetem w białej emigracji, ale odnosił się z krytyką do różnych frakcji. Po II wojnie światowej, unikając współpracy z Niemcami, wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, gdzie zmarł. Został pochowany z wojskowymi honorami, a jego szczątki przeniesiono na cmentarz prawosławny w New Jersey.

Sprowadzenie szczątków do Rosji i państwowy pogrzeb

W październiku 2005 roku, na podstawie życzenia jego córki oraz za zgodą prezydenta Federacji Rosyjskiej, Władimira Putina, szczątki generała Antona Denikina zostały przetransportowane z terytorium Stanów Zjednoczonych do Rosji. Uroczystości pogrzebowe, które miały miejsce w Monastyrze Dońskim w Moskwie, odbyły się z wielkimi honorami wojskowymi.

W maju 2009 roku, również na koszt państwa, wzniesiono w Monastyrze Dońskim pomnik, który miał na celu upamiętnienie białych żołnierzy. Na grobie Denikina umieszczono marmurowy nagrobek, co symbolizowało oddanie hołdu jego pamięci.

Upamiętnienie

W 2006 roku w Teodozji, na elewacji hotelu Astoria, zainstalowano pamiątkową tablicę, która upamiętnia ostatnie dni pobytu generała Denikina w Rosji.

Natomiast 17 grudnia 2012 roku w Saratowie miała miejsce uroczystość odsłonięcia tablicy pamiątkowej z okazji 140. rocznicy urodzin Antona Denikina.

Ordery i odznaczenia

Anton Denikin, znany z licznych osiągnięć wojskowych, był także laureatem wielu prestiżowych odznaczeń. Jego bogata kolekcja nagród odzwierciedla jego zasługi i poświęcenie w służbie wojskowej.

• order Świętego Stanisława II klasy (1904),
• order Świętego Stanisława III klasy (1902),
• order Świętej Anny II klasy (1905),
• order Świętej Anny III klasy (1904),
• order Świętego Włodzimierza III klasy (1914),
• order Świętego Włodzimierza IV klasy (1909),
• order Świętego Jerzego III klasy (1915),
• order Świętego Jerzego IV klasy (1915),
• oręż Świętego Jerzego (dwukrotnie),
• order Michała Walecznego III klasy (Rumunia, 1917),
• krzyż Wojenny (Francja, 1917),
• order Łaźni (Wielka Brytania, 1919),
• krzyż Wielki Order Orła Białego (Serbia),
• odznaka 1 Zimowej Kampanii Kubańskiej (1918),
• medal Pamiątkowy Wojny Ojczystej (1912).

Prace

Denikin, będąc na emigracji, stworzył liczne dzieła literackie, które ukazują jego doświadczenia i refleksje na temat historii Rosji oraz życia wojskowego. W jego dorobku literackim można wyróżnić następujące pozycje:

• Droga rosyjskiego oficera [wspomnienia],
• Очерки русской смуты,
• The career of a Tsarist officer: Memoirs, 1872-1916, University of Minnesota Press, Minneapolis 1975, ISBN 0-8166-0698-6 (Путь русского офицера, „Put’ russkogo oficera” 1953),
• The Russian turmoil, memoirs, military, social and political, Hutchinson, London 1920 (Очерки русской смуты, Париж, 1921-1923; „Oczerki russkoj smuty”, Zarys dziejów anarchii w Rosji),
• The White Army, Cape, London 1930 (polskie wydanie: Biała Armia. Wyd. DeReggio, 2024, Warszawa),
• World events and the Russian problem, Imprimerie rapide C.T., Paris 1939,
• The Russian problem, o.O. 1940.

---

Oceń: Anton Denikin

---