Stefan Ehrenkreutz

Polityka i administracja

Stefan Łukasz Ehrenkreutz to postać, która na stałe wpisała się w historię Polski. Urodził się 13 października 1880 roku w Łowiczu, a zmarł 21 lipca 1945 roku w Wilnie. Jako wybitny historyk prawa, zdobył uznanie w swoim fachu, a jego osiągnięcia pozostają stimulatorami dla współczesnych badaczy.

W trakcie swojej kariery akademickiej pełnił funkcję profesora oraz ostatniego rektora Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, gdzie objął stanowisko w 1939 roku. Wydarzenia te miały znaczący wpływ na rozwój uczelni oraz kierunek badań prawniczych podejmowanych w tamtym okresie.

Stefan Ehrenkreutz był także aktywnym działaczem politycznym. Jako zwolennik Józefa Piłsudskiego, angażował się w działalność Polskiej Partii Socjalistycznej. Dzięki swoim poglądom i determinacji, zdobył mandat senatorski na III i IV kadencję w latach 1930-1938 w II Rzeczypospolitej. Jego zaangażowanie w ruchy społeczne i polityczne było istotnym elementem tła tumultu lat 30. XX wieku.

Nie można również zapomnieć o jego przynależności do wolnomularstwa, co podkreśla jego roli w elitarnych kręgach intelektualnych tamtej epoki. Historia Stefana Ehrenkreutza to przykład wielowymiarowej osobowości, która łączyła pasję naukową z aktywnością społeczną i polityczną.

Życiorys

Działalność dydaktyczna i naukowa

Stefan Ehrenkreutz rozpoczął swoją drogę akademicką na prestiżowym Uniwersytecie Warszawskim, gdzie studiował prawo. Po rewolucyjnych wydarzeniach w 1905 roku kontynuował naukę na renomowanych uniwersytetach w Wiedniu oraz Lipsku. To właśnie na uczelni w Lipsku uzyskał tytuł doktora, broniąc pracy dotyczącej historycznych uwarunkowań społecznych Polski w XIII wieku (Beiträge zur sozialen Geschichte Polens im XIII Jh.). Po powrocie do Warszawy, od 1916 roku prowadził wykłady z zakresu polskiej historii politycznej na Wolnej Wszechnicy Polskiej oraz zajmował się historią ustrojową oraz prawem sądowym w Polsce na Uniwersytecie Warszawskim. W 1920 roku przeniósł się do Wilna, gdzie prowadził wykłady związane z historią ustroju oraz prawem sądowym państw polsko-litewskiego aż do wybuchu II wojny światowej. Jego prace naukowe koncentrowały się na dawnym prawie sądowym Polski i Litwy (szczególnie na litewskich statutach) oraz na ustrojach państw Europy Wschodniej. Dokonał wielu znaczących publikacji, takich jak Z dziejów organizacji miejskiej Starej Warszawy (1913), Ze studiów nad sądem ławniczym w Warszawie (1914) i Sąd wyższy prawa niemieckiego grodu sandomierskiego (1917). Jego badania nad litewskim systemem prawnym owocowały pracami takimi jak Stan badań nad statutami litewskimi (1924) oraz Separatyzm czy ciążenie Litwy ku Polsce po unii lubelskiej (1925). W latach 1922–1924 Ehrenkreutz pełnił funkcję prorektora, a w 1939 roku objął stanowisko rektora Uniwersytetu Stefana Batorego.

Działalność archiwistyczna

Po zakończeniu studiów w Lipsku Ehrenkreutz wrócił do Warszawy, gdzie w 1911 roku podjął pracę w Archiwum Głównym. W tym okresie instytucję tę kierował Teodor Wierzbowski. W latach 1917-1918 Ehrenkreutz był członkiem Komisji Archiwalnej Tymczasowej Rady Stanu, a następnie objął kierownictwo referatu ds. archiwalnych w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (z późniejszą zmianą na Wydział Archiwów Państwowych). Aktywnie uczestniczył w negocjacjach dotyczących przejęcia polskich akt od niemieckich archiwów, reprezentując stronę polską w składzie z Janem Łukasiewiczem i Bronisławem Dembińskim. Po zakończeniu I wojny światowej, 11 października 1918 roku, Ehrenkreutz podpisał protokół przejęcia warszawskich archiwów w obecności niemieckiego zarządcy archiwów Adolfa Warschauer oraz swoich współpracowników, w tym Antoni Rybarskiego. Pełnił również funkcję zastępcy naczelnika Wydziału Archiwów Państwowych do jesieni 1920 roku. Materiały archiwalne związane z jego działalnością znajdują się w PAN Archiwum w Warszawie pod sygnaturą III-108.

Instytut Naukowo-Badawczy Europy Wschodniej i wileńskie studium historii prawa litewskiego

W 1930 roku Ehrenkreutz był jednym z organizatorów oraz wieloletnim prezesem zarządu Instytutu Naukowo-Badawczego Europy Wschodniej w Wilnie, gdzie prowadził sekcję historyczno-prawną. Ponadto był pomysłodawcą oraz organizatorem studium historii prawa litewskiego, które rozpoczęło działalność w 1934 roku przy Wydziale Prawa, skupiając się na badaniach naukowych, popularyzacji wiedzy oraz wsparciu naukowców w kontaktach z archiwami i bibliotekami.

Członkostwo w towarzystwach naukowych

Ehrenkreutz od 1934 roku był członkiem korespondentem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, a od 1936 roku przybranym członkiem Towarzystwa Naukowego we Lwowie. Dodatkowo angażował się w prace Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie oraz znalazł się w Zarządzie Głównym Polskiego Towarzystwa Historycznego, kierując oddziałem wilnian. Od 17 października 1938 roku współpracował z Komisją Prawniczą PAU.

Polityka

Stefan Ehrenkreutz był aktywnym działaczem Polskiej Partii Socjalistycznej, co wiązało się z kilkoma aresztowaniami przed wybuchem I wojny światowej. Był również zaangażowany w działalność Towarzystwa Kultury Polskiej w latach 1908-1913, a ponadto zyskał uznanie jako zwolennik Józefa Piłsudskiego. W 1930 oraz 1935 roku został wybrany senatorem, pełniąc tę funkcję w latach 1930-1938. Zajmował również role wolnomularza. W trakcie II wojny światowej prowadził w konspiracji Polski Uniwersytet Wileński, pracując jednocześnie jako stróż nocny.

Okoliczności śmierci

Do 1944 roku Ehrenkreutz pełnił funkcję rektora w konspiracyjnej uczelni, prowadząc wykłady oraz uczestnicząc w pracach Konwentu Stronnictw Politycznych. Jego praca okupacyjna obejmowała również zajęcia jako stróż nocny, pracownik biurowy czy kasjer. Jego nazwisko pojawiło się w korespondencji Ławrientija Berii do Józefa Stalina w dniu 3 sierpnia 1944 roku, gdzie był wymieniony jako osoba poszukiwana. 27 sierpnia 1944 roku, z polecenia Bolesława Bieruta, Ehrenkreutz został odwiedzony przez Jerzego Putramenta, który próbował go nakłonić do wsparcia partii komunistycznej. Profesor odmówił, co doprowadziło do jego aresztowania przez NKWD w dniu 28 sierpnia 1944 roku. Po brutalnych przesłuchaniach podjął głodówkę, a 20 lipca 1945 roku został przewieziony na noszach do szpitala więziennego w Wilnie, gdzie zmarł z wycieńczenia 21 lipca 1945 roku. Jego symboliczny grób znajduje się na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 30-6-30).

Rodzina

Stefan Ehrenkreutz był synem Władysława oraz Emilii Joanny z domu Daneckiej. W 1907 roku poślubił Teklę Zweibaum, która niestety zmarła w 1909 roku. Tekla była siostrą Juliusza Zweibauma, profesora Uniwersytetu Warszawskiego jak również Akademii Medycznej w Warszawie. Z tego małżeństwa doczekali się córki Emilii, która żyła w latach 1909-1988 i była żoną profesora Łukasza Kurdybachy.

W 1916 roku Stefan Ehrenkreutz ponownie związał się z Cezarią Baudouin de Courtenay Ehrenkreutz Jędrzejewiczową, córką profesora Jana Niecisława Baudouin de Courtenay. Cezaria była profesor etnografii na Uniwersytecie Warszawskim oraz rektorem Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie w Londynie. Z tego małżeństwa przyszły na świat dzieci: Krystyna, która zmarła w 1927 roku, Tadeusz, żołnierz AK z Wileńszczyzny, który zmarł w 1976 roku, oraz Andrzej Stefan Ehrenkreutz (1921–2008), znany działacz polonijny i profesor na Uniwersytecie Michigan w Ann Arbor, USA, a także współtwórca Australijskiego Instytutu do Spraw Polskich.

Od 1938 roku Stefan był w związku małżeńskim z Jadwigą Tyczyńską. Jego rodzina była znacznie szersza, ponieważ miał również brata, Dr. Jerzego Ehrenkreutza, który był lekarzem i mieszkał w Poznaniu przy ulicy Dąbrowskiego 4.

Odznaczenia

Stefan Ehrenkreutz był osobą, która zyskała uznanie za swoje osiągnięcia poprzez liczne odznaczenia. Wśród nich znajdują się:

  • Krzyż Niepodległości, przyznany w 1931 roku,
  • Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, otrzymany w 1938 roku,
  • Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Trzech Gwiazd, odznaczenie z Łotwy, przyznane w 1933 roku.

Przypisy

  1. Spis inwentarzy, Polska Akademia Nauk Archiwum w Warszawie, [dostęp 28.02.2024 r.]
  2. Vilius Kavaliauskas: Symbole wolności bałtyckiej 1918–1940. Warszawa: Muzeum Łazienki Królewskie, 2020, s. 49.
  3. Cmentarz Stare Powązki: ANDRZEJ EHRENKREUTZ, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 31.01.2020 r.]
  4. A. W., Stefan Ehrenkreutz, „Kwartalnik Historyczny”, R. LIII (1939-1946), nr 3-4, s. 383-384.
  5. A. W., Stefan Ehrenkreutz, „Kwartalnik Historyczny”, R. LIII (1939-1946), nr 3-4, s. 384.
  6. M. Bielińska, Ehrenkreutz Stefan Łukasz, [w:] Słownik biograficzny archiwistów polskich, t. I: 1918–1984, Warszawa–Łódź 1988, s. 59.
  7. A. Śródka, Ehrenkreutz Stefan Łukasz, [w:] tenże, Uczeni polscy XIX-XX stulecia, t. I: A-G, Warszawa 1994, s. 440.
  8. A. Śródka, Ehrenkreutz Stefan Łukasz, [w:] tenże, Uczeni polscy XIX-XX stulecia, t. I: A-G, Warszawa 1994, s. 439.
  9. Wierzbowski Teodor Feliks, [w:] Wielka Encyklopedia Powszechna PWN, t. 29, Warszawa 2005, s. 284.
  10. a b Ehrenkreutz Stefan, [w:] Popularna Encyklopedia Powszechna, t. 4, Warszawa 2001, s. 46.
  11. P. M. Żukowski, Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie w latach 1929–1939 we wspomnieniach Jana Wilczyńskiego, „Archiwum Emigracji. Studia – Szkice – Dokumenty" 2018/2019, z. 1–2 (26–27), s. 147.
  12. L. Hass, Ambicje, rachuby, rzeczywistość. Wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej 1905-1928, Warszawa 1984, s. 84.
  13. StanisławS. Łoza StanisławS. (red.), Czy wiesz kto to jest?, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1983, s. 164.
  14. A. Rybarski, Centralny zarząd archiwalny w odrodzonej Rzeczypospolitej polskiej, „Archeion”, T. I (1927), s. 4, 6.
  15. A. Rybarski, Centralny zarząd archiwalny w odrodzonej Rzeczypospolitej polskiej, „Archeion”, T. I (1927), s. 8-10.
  16. A. Rybarski, Centralny zarząd archiwalny w odrodzonej Rzeczypospolitej polskiej, „Archeion”, T. I (1927), s. 12.
  17. 10 listopada 1938 „za zasługi na polu pracy naukowej” M.P. z 1938 r. nr 258, poz. 592

Oceń: Stefan Ehrenkreutz

★★★★★
Średnia ocena:4.68 Liczba ocen:17